23. De Grummbann wieren ausg´ doon
(Heinz Bernard)
Wenned Ko:a all drinn wo:a, dann iß da Hawwa unn de Gä:aschd ann de Rei kumm, dannoo Annfang Sebtemba da Grummed unn Midde Sebtemba issedd dann medd de Grummbann loßgang. De Haubdää:awedd horren doodabei de Frau:uleid unn de Kinna, die woo Feriejen horren. Moins in Allaherrgoddsfrie sinn soo zeen zwelff Leid medd i:aren Kerf voll Sägg zwischen sich unn de Grummbannhagg umm Buggel raus uwedd Feld. Edd iß imma vann unnen noo owwen ausdoon wo:ad, weil dadd nidd soo inn de Buggel gang iß. De Grummbann sinn uff de Schdrau g´worff wo:ad unn wenn se druggen wo:aren määschdens vann de Kinnann uffg´roff wo:ad. Se sinn gleich sordi:ad wo:ad, die gläänen unn aang´schlaan fo:ad Vii unn die diggen fo:a se vakääfen orra sellwa se essen. Dann sinn se inn de Sägg g´filld wo:ad, die woo g´zaichd wo:ad sinn, ann die Sägg medd deen gläänen iß Schißmuß g´bunn woad. Middes iß dann edd Käddchin memm Middagsessen kumm, Grummabsubb unn Gwedschenkuuchen orra Erwesensubb medd Aanduddeln noch vamm voorijen Jo:a. Dadd iß daachelang so gang, unn imm ledschden Schdigg iß dann „da Ald“ orra da „Hahn“ g´fong wo:ad, dadd wo:a da ledschd Grummbaschdogg. Dadd kimmd vann deem germanischen Word „Jahn“, wadd soo vill hääschd wie „die leddschd Rei“. Jeenoodeem we:a Friischichd hodd, de:a iß dann oowens memm Waan raus innd Grummbaschdigg. Jedds wooren aanschdadd de Läädann Dillen an de Seiden hochg´schdelld unn vo:a unn hinnen wo:a enn Schiddsel, daß da Wan ausg´sinn hadd wien Kaschden. Edd hodd sich dadd Jo:a loo goddseidang:g rendija, edd hodd zu:a rechden Zeid g´reend unn de Grummbann wo:aren digg unn sauwa. De Kii hooren g´walldich se zii:en fo:a deen schwäären Waan hemms´griin. Doo hadd ann deem äänen Kellaloch enn Rudsch g´schdann, iwwa die zue:aschd die diggen inn de Kella g´schudd wo:ad sinn. Dann iß die Rudsch ann dadd anna Kellaloch g´schdelld wo:ad, wo die glään Grummbann hinng´he:ad hann. Medd dem ledschden Grummba-schdogg iß ach nommool da Han g´fong:g wo:ad unn dahemm iß enn glään bißchin g´feijadd wo:ad. Die Frau:uleid woo g´holf horren, hann fo:a jeeden Daach enn Sagg Grummbann gried. Grummbann wooren vo:a die arem Leid so vill wää:ad wie baa Geld. Da Hanne iß imm Winda, jeedesmool wenna Middachschichd hodd, Dinnschdes- unn Freidesmoins frii inn de Schdadd unn had Grummbann, Ko:a unn Hawwa vakääfd. Die rood Grummbann wo:aren faschd dobbeld soo deija wie die weißen, se horren awwa ach bessa g´schmaggd. Wenn dann edd Schdanndgeld vann 5 Silwagroschen unn edd Vazejageld abwooren, dann horra määschdens so 20 Daala vadiind. Doodavaan harra dann edd Noodwenndischd, määschdens wooren Glääda, innkaafd. Foa de Kinna harra enn Milchbreedchin meddbraad.
Ään vann deen schwä:aschd Ää:awedden imm Winda wo:aredd Dreschen. De Scheija iß g´raumd unn sauwa g´ke:ad wo:ad unn vann da Dääß sinn so zehn zwelf Garwen runnag´worf wo:ad. Medd deenen iß dann de ganz Scheija ausg´leed wo:ad. Jee noodeem wivill Männa doowooren, iß endwedda enn Dreija, enn Vi:ara orra enn Finwa imm Taggd g´globbd wo:ad. Se hann awwa ach kinnden medd i:arem Dreschflejel gleichzeidich schleen. Dann issedd Schdroo uffg´roff, ausg´schiddeld unn nommool uff de Dääs g´schaffd wo:ad. Dadd Ko:a iß s´sammeng´kejad, medd da Schibb inn de Lufd g´worff wo:ad orra imm Siff imma hochg´worff wo:ad. Die schwäja Kerna sinn richdrunna g´fall un de Schbrie iß noo da Seid g´floo. Schbäädanaus hodd jeeda Bau:a, ach die gläänen, enn Wannmill, inn deja dadd sellwich g´mach wo:ad iß. Ma hodd „die Spreu vom Weizen getrennt.“
Imm Winda, edd hadd jo mißden kald sinn, weil ma noch kään Tiefkiildruu hodd, iß awwa ach ään vann deen schennschden Ää:awedden g´schaffd wo:ad, edd Wuds iß g´schlachd wo:ad. Dadd wo:a imma enn grooßa Feschd:daach. Se hann emm Jungmann Pidd, emm Vo:aschdeja, orramm Schnuu:asch Hannes, emm Hird, dadd wo:aren die Medsgää:an vo:a Haus:schlachdungen se machen, B´schääd g´saad, dassed so weid iß. Da Pidd hadd sein Messann g´weddsd unn de Aggsd orra de Schleejel, medd deem wo mamm Schwein uff de Schdija g´schlaa hadd, noog´luud. Dann harra sein ganz G´milldadds inn de holzenen Muul g´leed, die uff de Ziiwäänchin g´laad unn bei Lessels g´faa. Wenned Schwein dann g´schlaa, g´schdoch, rasijadd unn ausg´holl wo:a, dann issedd memm Sillschääd ann da Lääda uffg´hong:g wo:ad, woo edd dann memm G´ling ään zween Daa häng:gen bliif iß. Edd G´därm iß aanschdennich g´reinichd wo:ad, weil madd vo:a de Wurschd g´brauchd hadd. Vann da Blooß hann de Kinna sich enn Fußball g´mach, orra da Ooba hadd sich enn nau:en Tuwaggsbeidel davaan g´mach. Zween Daa schbääda wo:a da Wurschd:daach. Da Pidd harredd Schwein ausenanna g´schnied in Vorra- unn Hinnasching:gen, Schbeggseiden, Kudleddenschdigga, Kobb unn Fiiß. Die Schdigga sinn g´sollbadd wo:ad, inn de Sollbabidd g´leed, nommool medd Pegelsdalz iwwaschdrau:du unn medd Wassa iwwagoß wo:ad. De Sching:gen hann vija bis finf Wuchen, unn die anna Schdigga zwoo drei Wuchen imm Sollba g´lee. Daach däächlich iß medd da Boll de Sollbabrii iwwad Fläsch g´schudd wo:ad. Faschd all Dääla vamm Schwein sinn vaschaffd wo:ad: de Dreibenfo:a de Wurschd innsefillen, edd G´ling, de Ooren, de Fiiß unn da Kobb fo:a Wurschd unn Schweinskääs, edd Fedd fo:a Schmalz unn Griiwen, edd Schmalz fo:a de Kuddledden inn Glässa orra Dibba innsemachen orra fo:a uwedd Brood. De Bluud- unn Lewwawirschdcha sinn gudd g´kochd, uff Schdangen uffg´hong:g unn dann endwedda g´druggd orra im Rauch:haus, woo de Dreibenwurschd orra Aanduddeln, wie se aach noch g´hääschd hann, schunn g´hong:g hadd, g´rauchd wo:ad. Schbääda sinn dann de Sching:gen noch dazuu kumm. Vann deja Brii, woo de Wurschd drinn g´kochd wo:ad iß, iß amm näggschden Daach Wurschdsubb g´kochd wo:ad. Doo hadd de ganz Famill, de Noobaschafd unn de Freindschafd ija Dääl davvan griid. Edd wo:a wie g´saad enn „Schladfeschd“.
Edd Vii wo:arem Bau:a sein ganza Schdolz. A harred g´hiid wie sein Au:uabbel. Fo:a Unhääl ferns´hallen hadd imm Schdall enn Greiz memm g´seenden Pälmm g´hong:g. Eegaal we:a de Kii g´schdrich hodd, harren Greiz iwwa se g´mach. Wenn edd Vii imm Friijo:a zum e:aschden mool uff de Wääd g´driif wo:ad iß, hann se enn Schdigg Brood medd g´seendem Salz se fressen griid. Ee daß de Kuh g´kalfd hadd, hadd ma se annemm Sunndach ausg´schdrich. Dadd soll helfen, daß se dachsiwwa kalfd unn nidd naads. Noom Kalwen wi:ad die e:aschd Budda, die woo ma schdößd nidd vakääfd unn nidd selwa geß, die wi:ad ann Aremen vaschengd. Schlimm wo:aredd, wenn enn Schdigg Vii grang:g wo:ad iß. Doo wo:aredd schunn vill wä:ad, daß da Schoon Hannes, da Schmidd, Aanung hodd vamm Vii. A wo:a weid unn brääd b´kannd als Viidoggda. Uff sein Rezebbda hann de Leid g´schwoo:a. Enn Kusing vamm Lessel Hanne hodd beim g´le:ad, unn durch deenen hadd da Hanne se griid unn inn seinem Tagebuch uffg´schriif. Soo harra de Schääg g´hääld wie se g´kalfd hodd unn sich nidd g´reinichd hodd. A harren vää:adel Pund Glubasalz, edd Weiß vann 6 Aijann, enn Schobben Appelessich, enn Schuß Pulva, so vill Allaun wii enn Hiina:aij digg iß, enn halwen Hawen Molgen unn ½ Schobben Raam durjenanna g´ri:ad unn da Kuu se saufen gin. Edd hadd g´holf. Wie de Schdääja pennzich wo:a, harre se g´brauchd. A hadd de Faaden vamm g´seenden Graudwisch g´holl unn g´beed: „ Ich tu dich mit dem Faden umgreifen, daß du nicht tust zerreißen. Gott Vater, Gott Sohn Gott Heiliger Geist.“ Wie dadd nidd g´holf hodd, harra de Schmidd g´ruuf. Deja hadd enn schbids Rejachin g´holl unn harred da Schdääja inn de Panz g´driew. Dadd hadd g´piff unn g´schdung:g, wie die Gaase doo raus sinn, awwa edd hadd g´holf.
Äänes Daachs iß da Schids, da Linn Perra, medda Schell durjedd Dorf gangg unn hadd vakinnichd, daß amm Sunndach inn da Wirdschafd vamm Keßla Johann Holz vaschdaijd giffd. Doo iß da Hanne noch amm selwen Daach inn de Wald fo:a se luun, woo dadd Holz leid, dassa amm Sunndoch soll wißden, welledd dassa soll schdaijen. Wie deja amm Sunndach aang´fong:g hadd aus:s´ruufen, doo horra de Blan imm Sagg. Dadd Holz imm ewwaschden Loch hadd ma mißden zu weid schlääfen bis ann de Wech, dadd imm Kabella Wald hadd se noggschd amm Weech g´lee unn kunnd g´glaud wi:aren, dadd inn da Schbids wo:aren laude gnorrich Aichen, awwa dadd imm Schachen, dadd herrem g´fall. A hodd Gligg, zum anneembaaren Breis issed emm zug´schlaa wo:ad. Nidd so vill Gligg horra Sunndes druff noom Hochamd inn da Kirch beim Blädsvaschdaijen. Die drei e:aschda Bläddsa inn jeeda Bang:g amm Gang, die wooren se deija. Zimmlich hinnen, midden inn da Bang:g kunnd da drei Bläddsa schdaijen.
Amm schlimschden wo:a awwa de Vaschdeijarung vamm aijenen Hausrood. Noom Dood vann seina Mammen am 2. Janua 1867 hadd mißden ausennanna g´mach wi:aren. Drei Wuchen schbääda hadda Schdrauß Peeda medd da Schell b´kannd g´mach, daß am Sunndach de 3. Februa beim Hürda inn da Wirdschafd Vaschdaijarung iß. Amm G´richd inn Saaluis, uff da Burmeschdrei in Laudann unn beim Vo:aschdeja harred ausg´hong:g, unn imm Saaluija Jouranl wo:a zwaijmool enn Annzeich drinn. Sunndes umm ään Uu:a issed loßgang. Da Nodda von den Bosch aus Saaluis hadd de Bedingungen laud vo:ag´leesd unn dann sinn die enzelnen Sachen bei brennendem Lich ausg´bood wo:ad. Noo jeedem G´bood sinn die drei Kerzen innan Glaas kumm, unn wenn kään nau G´bood abginn wo:ad iß eeh de Kerzen aus wo:aren, iß da Gejenschdand deem Ledschbiedenden zug´schlaa wo:ad. Da Hanne kunnd de Schollden nidd b´zaalen. Amm 1. Mai 1867 issedd Haus sogaa vaschdaijd wo:ad. Edd iß furdgang fo:a 548 Daala, 7 Silwagroschen unn 6 Fennich. Da Hannes kunnd als Mieda drinn waanen bleiwen. Soo horra wenischdens enn Dach iwwam Kobb wija 1869 g´heirad hodd. Medd seina Frau:u, emm Hein Mariei horra 12 g´sunda Kinna, die woo allengaaren inn Helzwella vaheiradd wo:aren. Vann deen 8 Buuwen sinna 6 de Großpabbenen vann irjend ääm Lessel in Helzwella.
Heinz Bernard